Του Θεοφ. Επισκόπου Κερνίτσης Χρυσάνθου
Βοηθού Επισκόπου της Ι.Μ. Πατρών
Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη μελανότερη ίσως σελίδα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, μια πληγή που ακόμα αιμορραγεί και σε κάθε συκοφαντική και κακόβουλη δήλωση και ενέργεια των Τούρκων κακοφορμίζει.
Κακοφορμίζει όμως και απειλεί και εμάς τους ίδιους όταν λησμονούμε ή – ακόμα χειρότερα- όταν αγνοούμε αυτό το κομμάτι της ίδιας της ταυτότητάς μας.
Με αφορμή λοιπόν αυτή τη «μαύρη» επέτειο ας αναλογιστούμε ποια είναι η σχέση μας με την ιστορία. Γνωρίζουμε σε βάθος τα γεγονότα;
Γνωρίζουμε τα γεγονότα που σημάδεψαν το γένος, την χώρα, την πόλη, την οικογένειά μας; Τι είναι η Μικρασιατική καταστροφή;
Είναι η πυρπόληση της Σμύρνης; Είναι το αποτέλεσμα του Εθνικού διχασμού; Είναι απλώς και μόνο η «ατυχής» έκβαση ενός πολέμου; Μήπως ήταν η αφορμή για έναν πρωτοφανή «συνωστισμό» στο λιμάνι της Σμύρνης;
Αναμφισβήτητα η Μικρασιατική Καταστροφή είναι ένα πολυδιάστατο και εξαιρετικά σύνθετο ιστορικό γεγονός. Αποτελεί την κορύφωση των πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, την απόλυτη έκφραση του τουρκικού εθνικισμού, φανατισμού και της βαρβαρότητας, το χαρακτηριστικότερο δείγμα της αναλγησίας και του τυχοδιωκτισμού των Μεγάλων Δυνάμεων, το τέλος της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας στα χώματα αυτά, την διάψευση των ονείρων και των προσδοκιών του ελληνισμού, την πιο φρικτή παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Με την Μικρασιατική Καταστροφή κορυφώθηκαν και οι συστηματικοί διωγμοί και τα φρικτά μαρτύρια των Ελλήνων Χριστιανών που ξεκίνησαν με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων.
Οι διωγμοί αυτοί βάσει της έκτασης και της μορφής των καταπιέσεων που βίωσε το ελληνικό στοιχείο μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις φάσεις.
Η πρώτη ξεκινά το 1913 και τελειώνει με την συμμετοχή της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Οκτώβριο του 1914 και συνεπάγεται την αλλοίωση της εθνολογικής συστάσεως του πληθυσμού της δυτικής Μικράς Ασίας.
Η δεύτερη καλύπτει όλη τη διάρκεια του πολέμου και επιχειρείται η εξόντωση των Ελλήνων παράλληλα με τη γενοκτονία των Αρμενίων.
Η τρίτη εγκαινιάζεται με την πραγμάτωση του ελληνικού ονείρου, την απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη και τη δυναμική αντίδραση του κεμαλικού στρατού που είχε ως αποτέλεσμα τη συντριβή του Ελληνισμού (Μάιος 1919 – Σεπτέμβριος 1922).
Και στις τρεις φάσεις των διωγμών τα μαρτύρια των Ελλήνων Χριστιανών αναρίθμητα. Το ελληνικό στοιχείο που υπερέχει – όχι πληθυσμιακά - μα πνευματικά, οικονομικά, εμπορικά, πολιτισμικά διώκεται με κάθε τρόπο: Εμπορικός αποκλεισμός, επαχθής φορολογία, ανθελληνική προπαγάνδα, οι επιθέσεις των τσετών, οι επιτάξεις, οι αθρόες σφαγές, η γενοκτονία των Ποντίων, οι βιασμοί, οι δολοφονίες από μυστικές οργανώσεις, η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, τα αμελέ ταμπουρού (τάγματα εργασίας), οι βίαιες ομαδικές εκτοπίσεις και η κατάληψη των ελληνικών οικιών από μουσουλμάνους, ο ματωμένος εκπατρισμός στις πορείες θανάτου χωρίς φαγητό, χωρίς ανάπαυση, χωρίς τη δυνατότητα περίθαλψης των ασθενών, χωρίς να επιτρέπεται η ταφή των νεκρών στα βάθη της μικρασιατικής ενδοχώρας με αμιγή τουρκικό πληθυσμό μακριά από το Πατριαρχείο και χωρίς δασκάλους με στόχο την αλλοίωση της εθνολογικής σύστασης και τον εξισλαμισμό ώστε να εξαφανιστεί κάθε ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο. Να εξαφανιστεί, χωρίς στοιχεία…
Η γη ποτίζεται με αίμα χριστιανικό και δέχεται στην αγκαλιά της τα παιδιά της άθαφτα, άκλαφτα, λιωμένα στον επάνω κόσμο από τα βασανιστήρια και ο Θεός τα υποδέχεται στην αγκαλιά του με στεφάνια δόξης και τιμής για να τα ξεκουράσει και να τα δικαιώσει όπου δεν υπάρχει πόνος, λύπη, στεναγμός, όπου η κακία, το μίσος, ο φθόνος και η απληστία, τα συμφέροντα, τα πολιτικά παιχνίδια δεν τους αγγίζουν πια.
Στις φλόγες που κατέκαψαν τη Σμύρνη πυρπολήθηκαν τα όνειρα και οι ζωές χιλιάδων ανθρώπων αλλά όχι η ψυχή και το πνεύμα τους. Κι αυτό γιατί ο ελληνισμός των περιοχών αυτών είχε γαλουχηθεί με τις αξίες της Χριστιανικής Πίστης και ακολούθησε αγόγγυστα το δρόμο του μαρτυρίου κατά το πρότυπο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, όπως και των αγίων και μαρτύρων των περιοχών αυτών όπως του Αγίου Πολυκάρπου, Επισκόπου Σμύρνης, του Αγίου Ευγενίου του Τραπεζουντίου, των Αγίων Κανιδίου, Ουλεριανού και Ακύλα, των 40 μαρτύρων της Σεβαστείας, των 42 μαρτύρων των εν Αμορίω, της Αγίας Νίνας, του Αγίου Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου, του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, της Αγίας Ειρήνης της Χρυσοβαλάντου, του Αγίου Αμφιλοχίου Ικονίου, του Αγίου Βλασίου, του Αγίου Ζήνωνος του Μεγάλου Βασιλείου επισκόπου Καισαρείας, του Γρηγορίου Νύσσης, του Γρηγορίου του Θεολόγου από την Ναζιανζό, Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και πολλών άλλων.
Το δρόμο των αγίων μαρτύρων ακολούθησε πιστά με την ζωή του και τη θυσία του και ο μητροπολίτης Σμύρνης Άγιος Χρυσόστομος.
Ο ίδιος αφιέρωσε όλη του τη ζωή για την ορθοδοξία, την Ελλάδα και το ποίμνιό του. Ανέπτυξε σημαντική δράση στον Μακεδονικό αγώνα αλλά και πολύ σημαντικό κοινωνικό έργο και ιδιαίτερη μέριμνα για την παιδεία των Ελληνόπουλων.
Η υπέρτατη πίστη και η θυσιαστική αγάπη του για την Ορθοδοξία και για την πατρίδα εκφράστηκαν βέβαια με το μαρτύριό του.
Ακολουθώντας το πρότυπο του Αγίου Πολυκάρπου αλλά και του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, ενώ μπορούσε να διαφύγει και να σωθεί, επιλέγει το δρόμο του μαρτυρίου βοηθώντας με όποιον τρόπο μπορούσε μέχρι την ύστατη στιγμή τους Χριστιανούς.
Το μαρτύριό του ήταν φρικτό και αποδίδεται με γλαφυρότητα μέσα από τα λόγια του πολεμικού ανταποκριτή Κώστα Μισαηλίδη:
«Λίγο πριν το μεσημέρι της Κυριακής, έβγαλαν το Μητροπολίτη από το φρουραρχείο.
– Να οι δικαστές σου και οι τζελάτηδές σου (δήμιοι), του είπεν ο φρούραρχος συνταγματάρχης Σαλήχ Ζακήμ Εφέντης.
Και τον παρέδωσε στον μαινόμενον όχλο που αποβραδύς ξημερώθηκε εκεί -βαλμένος, από τον Νουρεδίν- να τον προσμένη.
Κι αρχινά το μαρτύριο.
Ο δρόμος απ’ την Πλατεία του Διοικητηρίου ως την πλατεία του Ικί Τσεσμέ – Τούρκικη συνοικία της Σμύρνης- αγρίεψε από το μαρτύριο του καινούργιου αυτού Εθνομάρτυρα.
Του έβγαλαν με ξιφολόγχη τα μάτια, του έκοψαν τ’ αυτιά και τη γλώσσα. Τον έσυραν από τα γένεια και τα μαλλιά. Γύρω απ’ το σώμα του έστησεν η απάνθρωπη, η αφάνταστα βάρβαρη τουρκική μανία τον πιο φρικτό χορό. Δεν άφησαν τίποτε το σκληρό και το εξευτελιστικό που να μην το κάμουν στο αφανισμένο και μισοσκοτωμένο κορμί του Χρυσοστόμου.
Κι εσύρθηκεν έτσι, ως τους Ικί-Τσεσμέ, ο γέρων Μητροπολίτης Σμύρνης, κατακομματιασμένος. Από το κορμί του, εκεί, το μεθυσμένο από κτηνωδία πλήθος πήρε ένα κομμάτι της σάρκας του Χρυσοστόμου για φυλακτό ματωμένο. Το κεφάλι του με βγαλμένα τα μάτια, κομμένα τ’ αυτιά και τη γλώσσα, με τα γένεια ξερριζωμένα και μαύρο από το ξύλο, αιματοστάλαχτο το έμπηξαν στην πατερίτσα του και η πομπή μαινόμενη από βλαστήμιες και σαρκασμό, το περιέφερε στους Τουρκομαχαλάδες.»
Εκτός βέβαια από τον Άγιο Χρυσόστομο μαρτύρησαν και πολλοί ακόμα. Ο Χρ. Σολομωνίδης γράφει χαρακτηριστικά: «από τους 459 ιερείς της Επαρχίας Σμύρνης, οι 347 βρήκαν τραγικό θάνατο. Από τους Ιεράρχες, εκτός από τον Άγιο Χρυσόστομο, μαρτύρησαν ο Μοσχονησίων Αμβρόσιος Πλειανθείδης, που πεταλώθη, ο Κυδωνιών Γρηγόριος, που ετάφη ζών και ο Ικονίου Ζήλων, που εσφάγη. Τον Αρχιερατικό Επίτροπο του Μουτζά Αρχαντζικάκη, εσούβλισαν, τον διάκονο Γρηγόριο του Ιερού Ναού της Αγίας Αννης του Κορδελιού στραγγάλισαν, τον ιερέα της Αγίας Μαρίνης του Κοκαρκιαλί περιέλουσαν με ζεματιστό λάδι και τον διάκονο Μελέτιο του Ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας, τον εκάρφωσαν σε ένα πεύκο.» Ο κατάλογος των μαρτύρων είναι μακροσκελέστατος.
Όσοι κατάφεραν να γλιτώσουν από τη μανία των Τούρκων κατέληξαν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Μαζί τους έφεραν μνήμες, δάκρυα, παράπονα και ο,τι πολύτιμο τους είχε απομείνει: τα λείψανα και τις εικόνες των αγίων και της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Οι πρόσφυγες έφεραν στην Ελλάδα το χέρι του Μεγάλου Βασιλείου απο την Αγία Φωτεινή της Σμύρνης, το λείψανο του Αγίου Γεωργίου του Νεαπολίτου, την κάρα του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, αδερφού του Μεγάλου Βασιλείου, το σκήνωμα του Αγίου Ελευθερίου, Επισκόπου Ιλλυρικού από την Κασταμονή όπως και το σκήνωμα του Αγίου Ιωάννη του Ρώσσου το οποίο φυλασσόταν στο Προκόπι της Μικράς Ασίας.
Από τα «ματωμένα» και άγια χώματα έφτασαν στην χώρα μας και οι θαυματουργές εικόνες της Παναγίας της Σουμελά, της Μηχανιώτισσας, της Βουρλιώτισσας, της Γρηγορούσας, της Γουμερά, της Γοργοεπηκόου, της Σκουπιώτισσας, της Άγκυρας όπως και πλήθος άλλων εικόνων αγίων και εκκλησιαστικών κειμηλίων.
Η εγκατάστασή των προσφύγων στην Ελλάδα δεν ήταν εύκολη. Τα προβλήματα ήταν πολλά. Προβλήματα στέγασης, ανεργία, μερικές φορές αντιμετώπισαν την εχθρότητα των ντόπιων. Όμως η πίστη τους και η ελπίδα τους στον Θεό δεν κάμφθηκε.
Στην εγκατάσταση και αποκατάστασή τους συνέβαλε σημαντικά και η εκκλησία βοηθώντας πνευματικά αλλά και υλικά τους πρόσφυγες όπως έπραξαν και οι μοναχοί της Ιεράς Μονής Γηροκομητίσσης Πατρών οι οποίοι εκτός από την πνευματική στήριξη των προσφύγων έδωσαν και σημαντική έκταση γης προκειμένου οι άνθρωποι αυτοί να χτίσουν τα σπίτια τους και να ξεκινήσουν τη νέα τους ζωή.
Οι πρόσφυγες βρέθηκαν διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα, πολλές οικογένειες διασπάσθηκαν , πολλοί αγνοούσαν την τύχη των συγγενών και φίλων τους.
Όμως με τη βοήθεια του Θεού ρίζωσαν και άνθισαν και προόδευσαν κι ανέδειξαν από τους κόλπους τους Αγίους , όπως τον Άγιο Παϊσιο και την Αγία Σοφία της Κλεισούρας. Ας μην ξεχνάμε βέβαια πως οι άνθρωποι αυτοί κληρονόμησαν και αξιοποίησαν μια μεγάλη πνευματική κληρονομιά , όπως του Αγίου Αρσενίου του Καππαδόκη η οποία τους οδήγησε όχι μόνο στη πνευματική διαχείριση της συμφοράς αλλά τους οδήγησε στην αγιότητα.
Ένας αιώνας πέρασε από τη Μικρασιατική καταστροφή. Οι τουρκικές προκλήσεις εντείνονται, η συνθήκη της Λοζάνης όπως και τα σύνορά μας τίθενται από την γείτονα χώρα υπό αμφισβήτηση, στο παγκόσμιο σκηνικό ηχούν τα τύμπανα του πολέμου.
Ας μην περιοριστούμε σε τυπικές εκδηλώσεις μνήμης αλλά ας γνωρίσουμε σε βάθος τα γεγονότα, τους ήρωες, την ταυτότητά μας, την οποία καλούμαστε να διαφυλάξουμε όπως την διεφύλαξαν οι Εθνοϊερομάρτυρες της Μικράς Ασίας με κορυφαίο τον Χρυσόστομο Σμύρνης.
Και ας είμαστε βέβαιοι ότι θα υπάρξει δικαίωση για τα ηρωικά αυτά πρόσωπα και λύτρωση για τις προ αιώνων Ελληνικές περιοχές. Τέτοια προσδοκώμενα γεγονότα τα αναθέτουμε με πίστη στον Παντοδύναμο Κύριό μας, ο οποίος είπε «ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω», λέγει Κύριος.
